مقدمه

قالَ اللّهُ تَبارَك و تَعَالى:
وَقَالَ اللَّهُ اِنّى مَعَكُمْ لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوةَ وَاتَيْتُمُ الزَّكوةَ وَامَنْتُمْ بِرُسُلى وعَزَّرْتُمُوهم وَاَقَرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضا حَسَنا لاَُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ ولَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ.
من با شمايم اگر نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد، و به فرستادگانم ايمان بياوريد و از آنان پشتيبانى و يارى كنيد و به خدا وام دهيد، از كارهاى شما (گناهان) مى گذرم و شما را در بهشتهايى كه از زير آنها نهرها جارى است وارد مى كنم.


زكات در لغت به معناى طهارت و پاكيزگى و رشد و نمو مى باشد و در اصطلاح دانشمندان اسلامى و مردم مسلمان مقدار معينّى از دارايى است كه با شرايط خاصّى بايد از مال صاحبش جدا شود و به مصرف فقراء و مستمندان و كارهاى خير ديگر برسد.
به تعبير ديگر زكات خارج كردن قسمتى از دارايى است تا بقيّه با بركات الهى رشد و نموّ كند و درجات صاحبش را زياد نمايد و مال را از حرام و صاحبش را از صفات زشت و نكوهيده پاك و پاكيزه كند. پس مى توان گفت: از آنجا كه پرداخت زكات مايه پاكيزگى روح و روان انسان از دنياپرستى، خودخواهى، بخل، پستى، قساوت، طمع و كينه است آن را زكات ناميدند.
زكات يكى از مهمترين وظايف دينى و عبادات و از ضروريات اسلام و سومين فروع دين است و به عبارت ديگر دومين ستون دين به شمار آمده است. زكات در قرآن كريم و احاديث امامان معصوم داراى جايگاهى بس بلند و پراهميّت است با دقت در آيات قرآن درمى يابيم در پى بيشتر آيه هاى مربوط به نماز صحبت از زكات و اهميت آن به ميان آمده است.
در روايتى از پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله و امام صادق عليه السلام آمده كه: كسى كه يك قيراط (حدود دو گرم) از زكات مال خود را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و در حديث ديگرى آمده كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهروزى در مسجد پنج نفر را كه زكات مال خود را نمى پرداختند از مسجد بيرون كرد و فرمود:
«شما كه زكات نمى دهيد از مسجد ما بيرون برويد و در مسجد ما نماز نخوانيد.» و در روايت ديگرى نقل شده: زكات خود را بپردازيد تا نمازتان پذيرفته شود.
از طرف ديگر در روايات هشدار داده شده چنانچه مردم زكات مال خود را نپردازند زمين به فرمان الهى بركات خود را برمى دارد و مردم گرفتار قحطى و فقر مى شوند و تعبيرات تكان دهنده اى كه در صفحات بعدى آنها را از زبان معصومان خواهيم خواند. نكته ديگرى كه در احاديث بآن تأكيد شده اينست كه واجبات مالى يكى از آزمايشهاى الهى بلكه به تعبير امام صادق عليه السلام از سخت ترين امتحانات الهى است، كه هر كسى از عهده آن برنمى آيد، و شايسته است انسان توجه داشته باشد كه خداوند بزرگ و مهربان ثروت را در اختيار انسان گذاشته و مالك حقيقى خود انسان و ثروت و همه چيز او خداست. بنابراين آنچه را فرمان داده بايد پرداخت تا آنچه مى ماند براى انسان پاك و پاكيزه و حلال باشد و با پرداخت آن علاوه بر اينكه فرمان الهى و صاحب حقيقى اجرا شده و نيازهاى جامعه نيز برطرف گرديده و انسان با گذشت از مال و ثروت، خود را ساخته و روح و روان خود را جلا مى دهد، پاداش اُخروى را هم به دنبال دارد.
در اين بخش سعى شده اهميت و جايگاه واقعى زكات از ديدگاه چهارده معصوم و فوايد و آثار دنيوى و اخروى و مادى و معنوى و آثار نپرداختن زكات و گرفتاريهايى كه در اثر ترك اين واجب الهى گريبان گير جامعه اسلامى مى شود و ساير مسائل مهم مربوط به موضوع زكات از زبان آن بزرگواران ارائه گردد. به اميد اينكه با الهام گرفتن از رفتار و كردار و گفتار پيشوايان راه زندگى صحيح و انسانى و با شرافت را پيدا كرده و در آن مسير گام برداريم اينك شما و اين چهل درّ گرانبها.
قم ـ محمود شريفى
11 ذيقعده 1416 روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و 12 فروردين 1375 روز جمهورى اسلامى

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه آيه زكات در ماه رمضان نازل شد كه: از اموال آنان صدقه بگير تا آنان را پاكيزه و تزكيه نمايى، پيامبر خدا صلي الله عليه و آله دستور داد كه سنخنگويش در بين مردم اعلام كند كه: خداى متعال زكات را بر شما واجب كرد همانگونه كه نماز را بر شما واجب كرد.

امام باقر عليه السلام فرمود: اسلام بر پنج پايه استوار است: نماز، زكات، روزه، حج و ولايت ( اهل بيت عليهم السلام ).

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: شما را به زكات وصيّت و سفارش مى كنم، از پيامبر شما كه درود خدا بر او و خاندانش باد شنيدم كه مى فرمود: زكات پل اسلام است، پس كسى كه زكات بپردازد از پل مى گذرد، و كسى كه آن را نگهدارد به پايين آن سقوط خواهد كرد، و (پرداخت) زكات خشم پروردگار را فرو مى نشاند.

راوى گويد: از حضرت على عليه السلامشنيدم كه مى فرمود: ستونها و پايه هاى اسلام سه تاست كه هيچ يك از آنها بدون دو تاى ديگر سودى ندارد، آنها عبارتند از: نماز، زكات و ولايت.

امام رضا عليه السلام فرمود: خداوند به سه كار همراه سه كار ديگر فرمان داده است:
1 ـ فرمان به نماز و زكات داده است. پس كسى كه نماز بجا بياورد ولى زكات را نپردازد نمازش از او پذيرفته نمى شود.
2 ـ و فرمان به سپاسگزارى از خود و پدر و مادر داده پس كسى كه از پدر و مادرش قدردانى نكند شكر خدا را هم بجا نياورده است.
3 ـ و فرمان به تقواى الهى و صله رحم داده است، پس كسى كه صله رحم انجام ندهد تقواى الهى را مراعات نكرده است.

امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آلهدر مسجد بود كه گفت: فلانى بلند شو، فلانى بلند شو، فلانى بلند شو ... تا اينكه پنج نفر را بيرون كرد و فرمود: از مسجد ما خارج شويد و شما كه زكات نمى پردازيد در مسجد ما نماز نخوانيد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اگر خدا خوبى بنده اى را بخواهد، فرشته اى از خزانه دارانِ بهشت مى فرستد تا سينه او را مسح كند و قلب او را براى پرداخت زكات سخاوتمند سازد.

امام صادق عليه السلام فرمود: محبـوبترين مـردم پيـش خدا سخـاوتمندترين آنهاست، و سخـاوتمـندتـرين فرد كسى است كه زكـات مـالش را بـپردازد و در مورد واجب مالى خود نسبت به مؤمنان بخل نورزد.

رفاعه گويد كه از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: خـداونـد بر اين امّـت چيـزى دشــوارتر از زكات واجب نكرده است، در زكات است كه خيلى از آنـان به هـلاكت مى رسند.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: امّت من تا وقتى كه خيانت نكنند، و امانتها را ردّ كنند، و زكات را بپردازند در خير و سعادت خواهند بود، ولى هرگاه كه چنين نكنند به قحطى و كمبود دچار خواهند شد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دستور دارم با مردم مبارزه كنم تا شهادت دهند كه جز خدا معبودى نيست و من فرستاده خدايم و نماز بپا دارند و زكات بپردازند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بيماران خود را با صدقه مداوا كنيد، و اموالتان را هم با پرداخت زكات حفظ و بيمه كنيد.

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: زكات، گناهان را از بين مى برد.

امام باقر عليه السلام فرمود: اى جابر ... زكات روزى انسان را زياد مى كند.

امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود: زكات قرار داده شده، تا خوراك نيازمندان و مايه افزايش ثروت آنان باشد.

حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلامفرمود: خـداوند ايمان را مايه پاكيزگى شما از شرك قرار داد و نماز را مايه دور شدن شما از تكبر قرار داد و زكات را بخاطر پاكيزگى جان و روان و افزايش روزى واجب كرد.

امام صادق عليه السلام فرمود: با پرداخت زكات از ثروت كسى كم نشده، همانطور كه با خوددارى از پرداخت آن ثروت كسى زياد نشده است.

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه باندازه يك قيراط از زكات واجب را نپردازد بايد به دين يهود يا نصارى بميرد.

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه به وزن يـك قيـراط از زكات واجـب را نـپردازد مـؤمن و مسـلمان نـيست و مصـداق فـرموده خـداست (كه بنده بعد از مرگ مى گـويد:) خـدايا مـرا بـرگردان تـا بعـدها كـار شـايسته انجـام دهـم.

على عليه السلام فرمود: مقصود از ماعون (در قرآن) زكات واجب است، بازدارنده زكات همانند رباخوار است، كسى كه زكات مالش را نپردازد مسلمان نيست.

ابوبصير گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: كسى كه از پرداخت زكات خوددارى كند هنگام مرگ تقاضاى برگشت به دنيا خواهد كرد و او مصداق فرموده خداست كه: خدايا مرا به دنيا برگردان شايد بعدها كار شايسته انجام دهم. (يعنى زكات خود را بپردازم).

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه از پرداخت زكات خوددارى شود، زمين بركاتش را باز خواهد داشت.

امام صادق عليه السلام فرمود: ... هنگامى كه زكات پرداخت نشود فقر و نياز بروز خواهد كرد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند بواسطه نمازگزاران شيعه بلا را از شيعيانى كه نماز نمى خوانند دفع مى كند، و اگر همه نماز را ترك كنند هلاك خواهند شد. و خداوند بخاطر زكات پردازان شيعه بلا را از كسانى كه زكات نمى دهند دفع مى كند و اگر همه زكات را ترك كنند نابود خواهند شد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نماز هشت گروه پذيرفته نمى شود، يكى از آنان كسانى اند كه از پرداخت زكات خوددارى مى كنند.

امام صادق عليه السلام فرمود: وقتى كه قائم آل محمّد عليه السلام قيام كند مانع الزكاة (كسى كه اهل پرداخت زكات نيست) را گرفته گردنش را مى زند.

امام باقر عليه السلام فرمود: بنده اى كه از پرداخت مقدارى از زكات واجب خوددارى كند خداوند روز قيامت آن مال را بصورت اژدهايى از آتش قرار مى دهد كه در گردن آن شخص پيچيده و گوشت او را مى درد، تا اينكه از حسابرسى آزاد گردد و آن فرموده پروردگار (در قرآن) است كه فرمود: آنچه را بخل ورزيدند، روز قيامت طوق گردنشان خواهد شد. (يعنى آنچه از زكات ندادند)

امام صادق عليه السلام فرمود: زكات قرار داده شده تا آزمايش ثروتمندان و كمك به فقرا باشد، اگر مردم زكات اموال خود را بپردازند هيچ مسلمان نيازمندى باقى نمى ماند و با آنچه كه خدا واجب كرده بى نياز مى گردد و مردم فقير و محتاج و نيازمند و گرسنه و برهنه نمى شوند مگر بواسطه گناهان ثروتمندان شايسته است كه خداوند رحمت خود را از كسانى كه حق خدا را در ثروت خود ادا نكنند باز دارد.

پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه زكات واجب مالش را بپردازد و براى گرفتاريهاى بستگان خود خرج كند بخيل نيست. همانا بخيل حقيقى كسى است كه زكات واجب مالى خود را نپردازد و در راه رفع مشكلات بستگان خويش خرج نكند در حالى كه در موارد ديگر افراط و اسراف مى كند.

امام صادق عليه السلام فرمود: دزدان سه نوع اند: مانعين زكات، كسانى كه مهريه زنان را حلال مى شمارند (و نمى دهند)، و كسى كه قرض مى كند ولى قصد پرداخت ندارد.

امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آلهبر نُه چيز زكات قرار داد: گندم، جو، خرما، كشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند و غير از اينها را بخشيد.

سماعة گويد: از امام صادق سؤال كردم چه كسى شايسته است كه زكات بگيرد؟ فرمود: به خدا قسم، زكات براى آنان است كه در كتاب او (قرآن) نامشان بيان شده است: فقراء، بيچارگان، جمع آورندگان آن، كسانى كه با گرفتن زكات قلبهايشان نسبت به اسلام نرم مى شود، در (آزادى) بندگان، بدهكاران، راه خدا و كسى كه در راه مانده است. اينها تكليف واجب از سوى پروردگار است.

يونس بن يعقوب مى گويد: به امـام صـادق عليه السلامگفتم: به خانواده مسلمانان از زكات مى پردازم براى آنان از زكات لباس و غذا مى خرم و چنين مى پندارم كه اين براى آنان خير و مصلحت است امام عليه السلام فرمود: مانعى نـدارد.

رسـول اكـرم صلى الله عليه و آله فرمود: صدقه [و زكات ]براى ثروتمند و كسى كه عاقل و تندرست است و كسى كه شغل و حرفه اى دارد حلال نيست. گفتم: معناى اين حرف چيست؟ فرمود: روا نيست كه صدقه و زكات بگيرد در حالى كه مى تواند از آن استفاده نكند.

امام صادق عليه السلام فرمود: به پنج گروه زكات پرداخت نمى شود: فرزند، پدر و مادر، همسر و بنده (كنيز و غلام) چون انسان مجبور است به آنان نفقه بدهد. (چون آنان واجب النفقه اند)

امام صادق عليه السلام فرمود: زكات فطره بر هر مسلمانى واجب است، كسى كه آنرا نپردازد بيم آن مى رود كه فوت شود. پرسيدند فوت چيست؟ فرمود: مـرگ.

امام هفتم بنقل از اجدادش نقل كرده كه: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه زكات فطره را بپردازد، خداوند كمبود زكات واجب او را تكميل مى كند.

امام صادق عليه السلام در فرموده خداوند از قول حضرت عيسى «و مرا به نماز و زكات سفارش كرد» فرمود: منظور زكات سرانه (فطره) است چون همه مردم ثروت ندارند (تا زكات سال بر آنان واجب شود و امّا زكات فطره بر فقير و ثروتمند و كوچك و بزرگ واجب است.

امـام صـادق عليه السلام فرمـود: تكمـيل روزه به پرداخـت زكات فطره اسـت، هــمانطور كه صلوات و درود بر پيامبر (در تشهّد) تكميل نمـاز است، زيـرا كـسى كه روزه بگـيرد ولى عمدا زكات را نپردازد روزه اى براى او نيست. (يعـنى روزه اش پذيرفـته نمى شـود).

امام صادق عليه السلام فرمود: به هر يك از اعضاى تو زكاتى واجب براى خدا در عهده توست، بلكه بر هر مويى بلكه بر هر نگاهى (زكاتى بر عهده دارى) زكات چشم نگاه با عبرت و چشم پوشى از شهوات و امثال آن است، و زكات گوش، گوش كردن به علم و حكمت و قرآن است.