30. قرض و ربا
مَنْ ذَا الَّذى يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافًا كَثيرَةً وَ اللّهُ يَقْبِضُ وَ يَبْصُطُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعونَ؛
وارد بهشت شدم، ديدم بر در آن نوشته است (ثواب) صدقه ده برابر است و قرض هجدهبرابر. گفتم: اى جبرئيل چرا صدقه ده برابر و قرض هجده برابر است؟ گفت: زيرا صدقه بهدست نيازمند و بى نياز مى رسد اما قرض جز به دست كسى كه به آن نياز دارد، نمى رسد.
2
پيامبر صلي الله عليه و آله:
اِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ لَعَنَ آكِلَ الرِّبا وَمُؤكِلَهُ وَكاتِبَهُ وَشاهِدَيْهِ؛
خداى عزوجل رباخوار و ربا دهنده و نويسنده و شاهد بر آن را لعنت كرده است.
3
پيامبر صلي الله عليه و آله:
مَنْ أَخَذَ أَمْوالَ النّاسِ يُريدُ أَداءَها أَدَّى اللّه ُ عَنْهُ وَمَنْ أَخَذَها يُريدُإِتْلافَها اَتْلَفَهُ اللّه ُ؛
هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد(او را يارى مى كند) و هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد تلف كردن داشته باشد خداوندآن را تلف كند.
4
امام صادق عليه السلام:
دِرْهَمُ رِبا أَعْظَمُ عِنْدَ اللّه ِ مِنْ سَبْعينَ زِنْيَةً بِذاتِ مَحْرَمٍ فى بَيْتِاللّه ِ الْحَرامِ؛
يك درهم ربا نزد خداوند سنگين تر است از هفتاد بار زنا كردن با محارم در خانه خدا.
5
پيامبر صلي الله عليه و آله:
إِنَّ اللّه َ تَعالى مَعَ الدّائِنِ حَتّى يَقْضىَ دَيْنَهُ مالَمْ يَكُنْ دَيْنُهُ فيما يَكْرَهُ اللّه ُ؛
خداوند يار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن كه قرض وى بر خلافرضاى خدا نباشد.
6
امام باقر عليه السلام:
إِنَّما حَرَّمَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ الرِّبا لِئَلاّ يَذْهَبَ الْمَعْروفُ؛
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان كردن از بين نرود.
7
پيامبر صلي الله عليه و آله:
مَنْ أَقْرَضَ مَلْهوفافَأَحْسَنَ طِلْبَتَهُ اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ وَأَعْطاهُ اللّه ُ بِكُلِّ دِرْهَمٍأَلْفَ قِنْطارٍ مِنَ الْجَنَّةِ؛
هر كس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى كند[گناهانش پاك شده] اعمالش را دوباره شروع مى كند و خداوند در برابر هر درهم، هزارقنطار (ثروتى فراوان) در بهشت به او عطا كند.
8
امام صادق عليه السلام:
آكِلُ الرِّبا لايَخْرُجُ مِنَ الدُّنْيا حَتّى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ؛
ربا خوار از دنيا نرود، تا آن كه شيطان ديوانه اش كند.
9
پيامبر صلي الله عليه و آله:
مَنِ احْتاجَ إِلَيْهِ أَخوهُ الْمُسْلِمُ فى قَرْضٍ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَفْعَلْ حَرَّمَاللّه ُ عَلَيْهِ ريحَ الْجَنَّةِ؛
كسى كه برادر مسلمانش در قرضى به او نياز پيدا كند و او بتواند قرض بدهد و چنيننكند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى كند.
10
پيامبر صلي الله عليه و آله:
يا عَلىُّ... لاتُصادِقْ آكِلَ الرِّبا فَإِنَّهُ يُبارِزُ اللّه َ لأَِنَّ اللّه َ تَعالى قالَ: (فَإِنْ لَمْتَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللّه ِ وَرَسولِهِ)؛
اى على: با رباخوار رفاقت نكن، زيرا او با خداوند به مبارزه برخواسته، چونخداوند متعال مى فرمايد: «اگر دست از رباخوارى برنداشتيد پس به خدا و رسولشاعلان جنگ دهيد».
11
پيامبر صلي الله عليه و آله:
كَما لا يَحِلُّ لِغَريمِكَ أَنْ يَمْطُلَكَ وَ هُوَ مُؤْسِرٌ فَكَذلِكَ لايَحِلُّ لَكَ أَنْتَعْسِرَهُ إِذا عَلِمْتَ أَنَّهُ مُعْسِرٌ؛
همانطور كه براى آن كسى كه از تو قرض گرفته جايز نيست كه اداء آن را به تأخيربيندازد، پس براى تو هم جايز نخواهد بود كه با اين كه مى دانى او تنگدست است از اومطالبه كنى.
12
امام على عليه السلام:
مَعاشِرَ النّاسِ، اَلفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ ، وَاللّه ِ لِلرِّبا فى هذِهِ الاُْمَّةِ أخْفى مِنْدَبيبِ النَّمْلِ عَلَى الصَّفا؛
اى مردم! ابتدا احكام را ياد بگيريد، سپس تجارت كنيد! به خدا قسم كه ربا در مياناين امت ناپيداتر از حركت مورچه بر روى تخته سنگ است.
13
امام رضا عليه السلام:
اِعْلَمْ أَنَّ مَنِ اسْتَدانَ دَيْنا وَنَوى قَضاءَهُ، فَهُوَ فى أَمانِ اللّه ِ حَتّىيَقْضيَهُ، فَإنْ لَمْ يَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ؛
كسى كه قرض بگيرد در صورتى كه تصميم داشته باشد آن را پس دهد در امانخداست تا آن را اداء كند ولى اگر تصميم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزدمحسوب مى شود.
14
پيامبر صلي الله عليه و آله:
أتَيْتُ لَيْلَةً اُسْرِىَ بى عَلى قَوْمٍ بُطونُهُم كَالْبُيوتِ فيهَا الْحَيّاتُ تُرى مِنْخارِجِ بُطونِهِمْ فَقُلْتُ: مَنْ هؤُلاءِ يا جَبْرَئيلُ؟ قالَ: هؤُلاءِ أَكَلَةُ الرِّبا؛
شبى كه به معراج رفتم بر مردمى گذشتم كه شكم هايشان چون خانه اى بود و در آنهامارهايى وجود داشت كه از بيرون شكمهايشان ديده مى شد. پرسيدم: اى جبرئيل اينهاكيستند؟ گفت: اينان رباخوارانند.
15
پيامبر صلي الله عليه و آله:
مَنْ أَرادَ تُسْتَجابُ دَعْوَتُهُ وَأَنْ تُكْشَفَ كُرْبَتُهُ فَلْيُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ؛
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.
16
پيامبر صلي الله عليه و آله:
مَنْ أَكَلَ الرِّبا مَلأََ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ بَطْنَهُ مِنْ نارِ جَهَنَّمَ بِقَدْرِ ما أَكَلَ ، وَإِنِاكْتَسَـبَ مِنْهُ مالاً لايَقْبَلُ اللّه ُ تَعالى مِنْهُ شَيْـئا مِنْ عَمَلِهِ ، وَلَمْ يَزَلْ فى لَعْنَةِ اللّه ِ وَالْمَلائِكَةِما كانَ عِنْدَهُ مِنْهُ قيراطٌ (واحِدٌ)؛
هر كس ربا بخورد خداوند عزوجل به اندازه ربايى كه خورده شكمش را از آتش دوزخپر كند و اگر از طريق ربا مالى به دست آورد، خداى تعالى هيچ عمل او را نپذيرد و تازمانى كه قيراطى (كمترين مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پيوسته خداوند و فرشتگانشاو را نفرين كنند.
17
پيامبر صلي الله عليه و آله:
أَقِلَّ مِنَ الدَّيْنِ تَعِشْ حُرّا؛
قرض كمتر گير تا آزاد باشى.
18
امام صادق عليه السلام:
إِنَّهُ لَو كانَ الرِّبا حَلالاً لَتَرَكَ النّاسُ التِّجاراتِ وَما يَحْتاجونَ إِلَيْهِفَحَرَّمَ اللّه ُ الرِّبا لِيَفِرَّ النّاسُ مِنَ الْحَرامِ إلَى الْحَلالِ وَ إِلَى التِّجاراتِ وَ إِلَى الْبَيْعِ وَالشِّراءِفَيَبْقى ذلِكَ بَيْنَهُمْ فِى الْقَرْضِ؛
براستى، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى كردند. بههمين دليل خداوند ربا را حرام كرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خريد و فروش روبياورند و به يكديگر قرض بدهند.
19
پيامبر صلي الله عليه و آله:
حوسِبَ رَجُلٌ مِمَّنْ كانَ قَبْلَكُمْ فَلَمْ يوجَدْ لَهُ مِنَ الْخَيْرِ شَىْ ءٌ إِلاّ أَنَّهُ كانَرَجُلاً موسِرا وَكانَ يُخالِطُ النّاسَ وَكانَ يَأْمُرُ غِلْمانَهُ أَنْ يَتَجاوَزوا عَنِ الْمُعْسِرِ فَقالَاللّه ُ عَزَّوَجَلَّ لِمَلائِكَتِهِ نَحْنُ أَحَقُّ بِذلِكَ مِنْهُ تَجاوَزوا عَنْهُ؛
يكى از گذشتگان را به حساب كشيدند و كار نيكى نداشت جز آن كه مرد توانگرى بودو با مردم داد و ستد داشت و به غلامان خود مى گفت از مطالبه واماندگان درگذريدخداوند به فرشتگان گفت: ما به گذشت از او سزاوارتريم، از او درگذريد.
20
امام صادق عليه السلام:
لَمّا سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ : (يَمْحَقُ اللّه ُ الرِّبا وَيُرْبِى الصَّدَقاتِ)وَقَد أَرى مَنْ يَأْكُلُ الرِّبا يَرْبُو مالُهُ؟ ـ : فَأَىُّ مَحْقٍ أَمْحَقُ مِنْ دِرْهَمِ رِبا يَمْحَقُ الدّينَفَإِنْ تابَ مِنْهُ ذَهَبَ مالُهُ وَافْتَقَرَ؛
مردى از امام صادق عليه السلام درباره آيه «خداوند ربا را نابود مى كند و صدقات را افزايشمى دهد» سئوال كرد و گفت: گاه كسى را مى بينم كه ربا مى خورد و با اين حال ثروتشزياد مى شود؟ حضرت فرمودند: كدام نابودى، نابود كننده تر از يك درهم ربا كه دين رانابود مى كند. كه اگر توبه هم كند ثروتش از دست مى رود و فقير مى شود.
21
امام صادق عليه السلام:
لاَِنْ اُقْرِضَ قَرْضا اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ اَنْ اَصِلَ بِمِثْلِهِ؛
مالى را قرض بدهم، بيشتر دوست دارم تا آن را ببخشم.
22
امام رضا عليه السلام:
اِعْلَمْ ـ يَرْحَمُكَ اللّه ُ ـ اَنَّ الرِّبا حَرامٌ سُحتٌ، مِنَ الكَبائِرِ وَ مِمّا قَدْ وَعَدَاللّه ُ عَلَيْهِ النّارَ فَنَعوذُ بِاللّه ِ مِنْها، وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلى لِسانِ كُلِّ نَبىٍّ وَفى كُلِّ كِتابٍ؛
خدايت رحمت كند! بدان كه ربا حرام و از گناهان كبيره است و خداوند بر آن وعدهآتش داده است پس پناه مى بريم به خدا از آتش. ربا را همه پيامبران و همه كتاب هاىآسمانى حرام كرده اند.
23
امام صادق عليه السلام:
عَنْ اَبى موسى، قالَ: قُلْتُ لاَِبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلام: جُعِلْتُ فِداكَ يَسْتَقْرِضُالرَّجُلُ وَ يَحِجُّ؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: يَسْتَقْرِضُ وَ يَتَزَوَّجُ؟ قالَ: نَعَمْ، اِنَّهُ يَنْتَظِرُ رِزْقَ اللّه ِغُدْوَةً وَ عَشيَّةً؛
ابو موسى مى گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: فدايت شوم، آيا مرد،مى تواند قرض بگيرد و حج برود؟ فرمودند: بله، عرض كردم: آيا مى تواند قرضبگيرد و ازدواج كند؟ فرمودند: بله، قرض كند و ازدواج نمايد و شب و روز منتظر روزىخدا باشد.
24
پيامبر صلي الله عليه و آله:
اِذا ظَهَرَ الزِّنا وَ الرِّبا فى قَرْيَةٍ فَقَدْ اَحَلّوا بِاَنْفُسِهِمْ عَذابَ اللّه ِ؛
هرگاه زنا و ربا در جايى آشكار شود، مردم آنجا خود را در عذاب خدا افكنده اند.
25
امام صادق عليه السلام:
... فَاِنْ اَعْطاهُ اَكْثَرَ مِمّا اَخَذَهُ مِنْ شَرْطٍ بَيْنَهُما فَهُوَ مُباحٌ لَهُ، وَ لَيْسَلَهُ عِنْدَ اللّه ِ ثَوابٌ فيما اَقْرَضَهُ؛
اگر قرض گيرنده بدون قرار قبلى، سودى به قرض دهنده بدهد مُباح است، ولى آنقرض دهنده پاداشى از خدا نخواهد گرفت.
26
پيامبر صلي الله عليه و آله:
اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافُ عَلى اُمَّتى مِنْ بَعْدى هذِهِ الْمَكاسِبُ المُحَرَّمَةُ وَالشَّهْوَةُ الخَفيَّةُ وَ الرِّبا؛
آنچه بيش از هر چيز بر امتم بعد از خود مى ترسم، درآمدهاى حرام، هواپرستىپنهان و رباست.
27
امام على عليه السلام:
وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فى حالِ غِناكَ لِيَجْعَلَ قَضاءَهُ لَكَ فى يَوْمِعُسْرَتِكَ؛
غنيمت بدان كسى را كه در زمان توانگريت از تو قرض بخواهد تا در روز تنگدستى ات(قيامت) بپردازد.
28
پيامبر صلي الله عليه و آله:
يَاْتى آكِلُ الرِّبا يَوْمَ القيامَةِ مُخْتَبِلاً يَجُرُّ شَقَّيْهِ، ثُمَّ قَرَاَ: «لا يَقومونَ اِلاّكَما يَقومُ الَّذى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيطانُ مِنَ الْمَسِّ»؛
رباخوار روز قيامت ديوانه محشور مى شود و بر سر خود مى زند. سپس اين آيه راقرائت فرمودند: (ربا خواران) بپاى نمى خيزند جز مانند آن كس كه شيطان، بواسطهتماس او را آشفته حال مى سازد.
29
پيامبر صلي الله عليه و آله:
اِتَّقوا دَعْوَةَ الْمُعْسِرِ؛
بترسيد، از نفرين تنگدست.
30
پيامبر صلي الله عليه و آله:
اَلرِّبا وَ اِنْ كَثُرَ فَاِنَّ عاقِبَتَهُ تَصيرُ اِلى قُلٍّ؛
سود ربا گرچه بسيار باشد ولى سرانجام به كمى (و بى بركتى) مى گرايد.
31
پيامبر صلي الله عليه و آله:
اَلدَّيْنُ دَيْنانِ: فَمَنْ ماتَ وَ هُوَ يَنْوى قَضاءَهُ فَاَنَا وَليُّهُ وَمَنْ ماتَ وَلايَنْوى قَضاءَهُ فَذاكَ الَّذى يُؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِهِ لَيْسَ يَوْمَئِذٍ دينارٌ وَ لادِرْهَمٌ؛
قرض بر دو نوع است: هر كس از دنيا برود و قصد داشته باشد كه قرض خود رابپردازد من سرپرست او خواهم بود و هر كس از دنيا برود و قصد داشته باشدكه قرض خود را نپردازد، در مقابل آن از اعمال نيك او بر مى دارند، زيرا در آن روز دينارو درهمى نيست.
32
امام كاظم عليه السلام:
عَنْ عَلىِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ اَخيهِ موسَى بْنِ جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: وَ سَاَلْتُهُعَنْ رَجُلٍ اَعْطى رَجُلاً مِاَةَ دِرْهَمٍ عَلى اَنْ يُعْطيَهُ خَمْسَةَ دَراهِمَ اَوْ اَقَلَّ اَوْ اَكْثَرَ قالَ: هذَاالرِّبَا الْمَحْضُ؛
على بن جعفر مى گويد: از برادرم امام كاظم عليه السلام در مورد مردى كه صد درهم قرض بهديگرى داد به اين شرط كه پنج درهم يا كمتر يا بيشتر به او بدهد پرسيدم؟ فرمودند: اينعمل رباى محض است.
33
امام على عليه السلام:
بِئْسَ القِلادَةُ لِلخَيِّرِ العَفيفِ قِلادَةُ الدَّيْنِ؛
چه بد گردنبندى است گردنبند بدهكارى بر گردن نيكوكارِ خويشتندار.
34
امام رضا عليه السلام:
لَيْسَ بَيْنَ الْوالِدِ وَ وَلَدِهِ رِبا وَ لا بَيْنَ الزَّوْجِ وَ الْمَرأَةِ رِبا؛
بين پدر و فرزند و بين شوهر و همسرش ربا (حرام) نيست.
35
امام على عليه السلام:
اِيّاكُمْ وَ الدَّيْنَ فَاِنَّهُ مَذَلَّةٌ بِالنَّهارِ، وَ مَهَمَّةٌ بِاللَّيلِ وَ قَضاءٌ فِى الدُّنْيا وَقَضاءٌ فِى الآْخِرَةِ؛
زير بار بدهى نرويد زيرا بدهكارى خوارى روز و اندوه شب است و در دنيا و آخرت بازپرداختى دارد.
36
پيامبر صلي الله عليه و آله:
لَيْسَ بَيْنَنا وَ بَيْنَ اَهْلِ حَرْبِنا رِبا، نَأْخُذُ مِنْهُمْ اَلْفَ اَلْفِ دِرْهَمٍ بِدِرْهَمٍ وَنَاْخُذُ مِنْهُمْ وَ لا نُعْطيهِمْ؛
بين ما و دشمنانمان، ربا (حرام) نيست، از آنان هزاران درهم در مقابل يك درهممى گيريم ـآرى، از آنان ربا مى گيريم و به آنان ربا نمى دهيم.
37
امام على عليه السلام:
كَثْرَةُ الدَّيْنِ تُصَيِّرُ الصّادِقَ كاذِبا وَ المُنْجِزَ مُخْلِفا؛
بدهى بسيار، راستگو را دروغگو و خوش قول را بدقول مى گرداند.
38
امام صادق عليه السلام:
عَنْ اَبى بصيرٍ قال: قُلْتُ: آكِلُ الرِّبا بَعْدَ البَيِّنَةِ؟ قالَ: يُؤَدَّبُ فَاِنْ عادَاُدِّبَ فَاِنْ عادَ قُتِلَ؛
ابو بصير از امام صادق عليه السلام پرسيد: حكم رباخوار بعد از روشن بودن حكم ربا براى وىچيست؟ حضرت فرمودند: تأديب مى شود و اگر (براى بار دوم) ربا گرفت باز تأديبمى شود و (براى بار سوّم) اگر ربا گرفت، كشته مى شود.
39
امام على عليه السلام:
اَلدَّيْنُ رِقٌّ فَلا تَبْذُلْ رِقَّكَ لِمَنْ لا يَعْرِفُ حَقَّكَ؛
بدهى (نوعى) بندگى است، پس زمام اختيار خود را به كسى كه حق تو را نمى شناسدمسپار (كنايه از اين است كه از هر كس قرض نگير).
40
امام صادق عليه السلام:
لَوْ اَنَّ رَجُلاً وَرِثَ مِنْ اَبيهِ مالاً وَ قَدْ عَرَفَ اَنَّ فى ذلِكَ الْمالِ رِباوَلكِنْ قَدِ اخْتَلَطَ فِى التِّجارَةِ بِغَيْرِهِ حَلالٍ كانَ حَلالاً طَيِّبا فَلْيَأْكُلْهُ وَ اِنْ عَرَفَ مِنْهُ شَيْئاإنَّهُ رِبا فَلْيَأْخُذْ رَأْسَ مالِهِ وَلْيَرُدَّ الرِّبا؛
اگر كسى از پدرش مالى به ارث ببرد و بداند كه در آن مال ربا وجود دارد، ولى مالربوى با مال هاى ديگر مخلوط شده، آن مال براى او حلال و پاكيزه است و مى تواند از آناستفاده كند، و اگر به ربوى بودن مقدار مشخصى از آن يقين دارد بايد اصل مال را براىخود بردارد و مال ربوى را به صاحبش رد نمايد.