امام صادق عليه السلام فرمود:من در برخى زمينهاى كشاورزيم كار مى كنم تا عرق مى كنم، در حالى كه افرادى هستند كه به جاى من كار كنند و مرا از كار كردن بى نياز كنند، ولى من كار مى كنم تا خداوند بزرگ بداند كه من براى روزى حلال تلاش مى كنم.در روايات است كه عبادت، ده قسم است، نُه قسم آن طلب روزى حلال است. نگاه اسلام به كار و توليد و فعاليت هاى اقتصادى، نگاهى مثبت و جهت دهنده است. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله دست كارگر را مى بوسيد، تا نشان دهد كه كار و تلاش براى تأمين معاش خود و خانواده از راه حلال امرى مقدس و ستودنى است. كار، عار نيست، بلكه بيكارى و تن پرورى ننگ و عار است. طبق حديث نبوى، خداوند، جوان بيكار را دشمن مى دارد.
غياث بن ابراهيم (از اصحاب امام صادق عليه السلام) مى گويد:امام صادق عليه السلام هرگاه به گروهى مى گذشت كه مشغول دعوا بودند، از آنان نمى گذشت مگر آنكه سه بار با صداى بلند به آنها خطاب مى كرد: از خدا پروا كنيد.نزاع و دعوا ميان افراد، اغلب ريشه در بى تقوايى دارد. اگر تقوا حاكم باشد، نه كسى به ديگرى ظلم مى كند، نه فحش و ناسزا مى دهد و نه حق ديگران را ضايع مى كند. در نتيجه، زمينه اى براى خصومت و نزاع باقى نمى ماند. در صورت بروز نزاع، باز هم تقوا سبب مى شود دعوا حل شود و نزاع ادامه نيابد. به اين سبب، امام، اهل دعوا را به تقوا دعوت مى كرد، تا خدا را در نظر داشته باشند. رفتار امام، به ما مى آموزد كه نسبت به ناهنجاريها بى تفاوت نباشيم و در حدّ توان اصلاح كنيم.
حفص بخترى (يكى از اصحاب امام صادق عليه السلام)
مى گويد:امام صادق عليه السلام در مسابقه تيراندازى
و اسب سوارى حاضر مى شد.ورزش هايى همچون اسب سوارى، تيراندازى و شنا چون جنبه رزمى و دفاعى دارد، مورد ستايش اسلام و ائمّه است و شرط بندى در مسابقات كه حرام است، در مورد اين سه ورزش استثنا شده است.
از امام صادق عليه السلام براى ما نقل شده است :كه آن حضرت كودك «نابالغ» را در ماه رمضان به روزه گرفتن فرمان مى داد و چون تشنگى و گرسنگى بر كودك غلبه كرده است به او فرمان مى داد روزه اش را مى گشود.تربيت دينى كودكان، وظيفه پدران و مادران است. توصيه شده پيش از سنّ تكليف، فرزندان خود را به نماز و روزه و صدقه و عبادات ديگر دعوت كنيد و عادت دهيد، تا چنين بار آيند و هنگام بلوغ، انجام وظايف دينى برايشان سنگين نباشد. والدين در مقابل «تربيت دينى» فرزندان خود مسؤولند و تكليف آنان فقط در تأمين غذا و لباس و لوازم تحصيلى و امكانات رفاهى خلاصه نمى شود و يكى از حقوق فرزندان بر عهده والدين، آموزش دين و قرآن است.
امام صادق عليه السلام (به شيعيان) فرمود:به خدا سوگند من شما را به چيزى دستور نمى دهم مگر كه خود را نيز بدان فرمان مى دهم پس بر شما باد كه تلاش و كوشش كنيد.نمونه اى از توصيه امام صادق صلي الله عليه و آله كه فرمود: «مردم را با عملتان دعوت كنيد، نه با زبانتان»، در همين رفتار و گفتار ديده مى شود. مسؤولان و مربيان و مبلّغان بايد خودشان پيشتاز در عمل به چيزى باشند كه ديگران را به آن فرا مى خوانند. اين تبليغ عملى، بسى مؤثرتر از تبليغ زبانى است.
به قول سعدى:
«دو صد گفته، چون نيم كردار نيست».
امام صادق عليه السلام فرمود:من با شتاب نياز دشمن را بر آورده مى سازم از بيم آنكه مبادا او را رد كنم و او از من بى نياز شود.وقتى انسان نياز كسى را بر مى آورد و خواسته اش را تأمين مى كند، به نوعى او را مديون و رهين محبت و احساس خويش ساخته است. به علاوه، چنين كارى ممكن است تأثير مهمّ اصلاحى بر ديگران داشته باشد. سعدى گويد:
نوكر حلقه به گوش در ننوازى برود
لطف كن لطف، كه بيگانه شود حلقه به گوش
از اين رو امام، در انجام خواسته دشمن شتاب مى كرد، تا او حاجت خود را به ديگرى نگويد و از لطف و احسان امام، احساس بى نيازى نكند.
امام صادق عليه السلام فرمود:از من مى خواهند كه حق را نگويم، به خدا سوگند هماره حق را خواهم گفت تا هنگامى كه مرگ بسراغم آيد.حقگويى در همه حال پسنديده است و به تعبير پيامبر صلي الله عليه و آله: برترين جهاد، سخن حق و عدل در برابر پيشواى ستمگر است.
امام صادق عليه السلام فرمود:اگر آنكه با شمشير به على عليه السلام ضربه زد و او را كشت مرا امين خود بداند و از من خيرخواهى و مشورت جوئى نمايد و من حاضر به امانت دارى و مشورت او شوم همانا امانت را نسبت به او رعايت خواهم نمود.در آموزه هاى دينى آمده است كه در مسلمانى يك شخص، به نماز و روزه زياد او نگاه نكنيد، بلكه به صدق و امانت دارى او بنگريد. در واقع، معيار مهم مسلمانى، صداقت و امانت است. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله پيش از بعثت، به «محمد امين» مشهور بود، حتى مشركان هم به امانت و صداقت او ايمان و اعتماد داشتند و اموال خود را نزد او امانت مى سپردند. اگر امام، امانت دارى خويش را حتى نسبت به قاتل امام على عليه السلام ابراز مى دارد، توجّه دادن به اهميت اين خصلت اخلاقى است.
حفص بن غياث مى گويد امام صادق عليه السلام فرمود:اى حفص موقعيّت دنيا در نزد من همانند مردارى است كه چون ناچار شوم از آن استفاده مى كنم.در روايات بسيار، از دنيا به عنوان لاشه و جيفه اى ياد شده كه دنيا پرستان همچون سگ هاى ولگرد، براى تصاحب آن با يكديگر نزاع مى كنند. نگاه آخرت گراى اهل عرفان و ايمان، سبب مى شود كه توجه كمترى به دنيا نشان دهند و در حدّ ضرورت و رفع نياز به آن بنگرند و خود را از وابستگى به آن برهانند. البته اصل دنيا بد و نكوهيده نيست، بلكه دنيا زدگى و اسارتِ دنيا ناپسند و مانع كمال انسان است.
مفضل (يكى از ياران امام صادق عليه السلام) مى گويد از آن حضرت شنيدم كه مى فرمود:هيچ غذايى نمى خورم مگر اينكه دوست دارم انسان ديگرى نيز در خوردن غذا با من همراه شود.سخاوت و احسان و اطعام، از فضيلتهاى اخلاقى است كه در پيامبران و اولياى الهى تجلّى يافته است. حضرت ابراهيم عليه السلام پيوسته سر سفره خودش مهمان داشت.
برخى به خاطر بخل و خسّت نفس، اهل طعام و مهمان نوازى نيستند. بعضى هم دوست دارند هميشه مهمان بر سر سفره آنان بنشينند و ميان اين دو گروه، فاصله بسيار است. امام صادق عليه السلام از جمله آنان بود كه علاقه داشت در غذا و طعام خود ديگرى را شريك كند و از تنها خوردن پرهيز داشت.
