مقــدّمه

قالَ اللّه ُ تَعالى:
«يا بَنى آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ وَكُلُوا وَاشرَبُوا وَلاتُسْرِفُوا إنَّهُ لايُحِبُ المُسْرِفينَ»

اى فرزندان آدم!
زينت (معنوى و مادى) خود را به هنگام رفتن به مسجد با خودبرداريد، و بخوريد و بياشاميد واسراف نكنيد، كه خداوند مسرفان را دوست نمى دارد.


انسان داراى روح و جسم است. خداوند مهربان و خالق هستى براى هر دو جنبه انسان، برنامه ريزى كرده است و اراده كرده كه انسان از هر دو جهت سالم و پاك و پاكيزه باشد و در هر دو بعد دشد كند.
از اينرو از آنچه براى روح و جسم زيان آور بوده دستور داده تا پرهيز كنيم و آنچه براى آنها مفيد بوده آنها را تجويز كرده بلكه دستور بهره بردارى از آن را داده است.
در حديثى از امام هشتم عليه السلامچنين مى خوانيم:

بدان كه خداى متعال هيچ خوردنى و آشاميدنى را تجويز نكرد جز آنچه كه منفعت و مصلحت انسان در آن بود. و هيچ چيزى را ممنوع و حرام اعلام نكرد مگر آنچه را كه در آن زيان و تباهى و هلاكت بود. و پس هرچه كه مفيد و تقويت كننده جسم و بدن باشد حلال است و هرچه كه زيان آور و از بين برنده قوت بدن يا قاتل انسان باشد حرام است.



امروز با پيشرفت دانش پزشكى اهميت و در اولويت بودن پيشگيرى و بهداشت از درمان نيز براى همگان روشن و جاى هيچ ترديدى باقى نمانده است.
خوشبختانه اسلام هم هزارو چهارصد سال پيش به
بهداشت و پيشگيرى توجه خاصى كرده و دستورات بهداشتى گوناگونى را به بشريت داده تا بتواند جسم و بدن خود را سالم نگهدارد و با بدن سالم روحى سالمتر كسب كند تا سعادت دنيوى و اخروى را بدست آورد چرا كه: روح سالم در بدن سالم است.
ما وقتى در برنامه هاى اسلام دقت و مطالعه كنيم به اين نتيجه مى رسيم كه خداوند مهربان در همه دستورها حتى در برنامه هاى عبادى همانند نماز و روزه توجه خاصى به بهداشت و پاكى و پاكيزگى داشته است و علاوه بر آنها رهنمودهايى هم بطور مستقيم در مورد بهداشت و پيشگيرى و پاكيزگى دارد كه قابل توجه است.
مفسر بزرگ شيعه، مرحوم طبرسى در مجمع البيان نقل مى كند كه هارون الرشيد، طبيبى مسيحى داشت كه مهارت او در طب معروف بود. روزى اين طبيب به يكى از دانشمندان گفت: من در كتاب آسمانى شما چيزى از طب نمى يابم، در حالى كه دانش مفيد بر دوگونه است: علم اديان (روح) و علم ابدان، او در پاسخ چنين گفت: خداوند همه دستورهاى طبى را در نصف آيه اى از كتاب خويش آورده است: «كُلُوا وَاشرَبُوا وَلاتُسرِفُوا»يعنى بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد. و پيامبر صلي الله عليه و آله نيز طبّ را در اين دستور خويش خلاصه كرده است:
«المِعـدَةُ بَيتُ الأدواءِ وَالحِـميَةُ رَأسُ كُلِّ داءٍ وَأعْطِ كُلَّ بَدَنٍ ما عَـوَّدتَهُ»
معده مركز همه بيماريها است، و امساك سرآمد همه داروهاست و به آنچه بدنت را عادت صحيح داده اى از آن دريغ مدار.
طبيب مسيحى هنگامى كه اين سخن را شنيد گفت: «ما ترك كتابكم ولانبيّكم لجالينوس طبّاً»
قرآن شما و پيامبرتان براى جالينوس (طبيب معروف) طبّى باقى نگذارده است.
در اين نوشتار چهل حديث و يك آيه قرآنى بعنوان نمونه اى از اين دستور العمل ها را برگزيديم تا با بخشى از آنها آشناگرديم و قطره اى نمونه از درياى معارف اهل بيت باشد، با آرزوى سلامتى جسم و روح براى تمام انسانها.

محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه 1385

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند پاك و پاكيزه است و پاكيزگى را دوست دارد، تميز است و تميزى را دوست دارد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اسلام پاك و پاكيزه است پس شما هم پاكيزه باشيد، زيرا جز انسان پاكيزه كسى وارد بهشت نمى شود.

امام رضا عليه السلام فرمود: پاكيزگى از اخلاق پيامبران است.

راوي مي گويد: پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آلهامّت خود را به پاكيزگى تشويق و ترغيب مى كرد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خلال كنيد، زيرا خلال كردن از نظافت است و نظـافت از ايمــان اسـت و ايمان و مؤمن در بهشت خواهد بود.

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: كسى كـه دوسـت دارد، خير و بركت خانه اش زياد شود، هنگام غذا دستهاى خود را بشويد.

امام صادق عليه السلام فرمود: دست هاى خود را قبل از غذا و بعد از آن بشوييد، زيـرا اين كار فقر را از بين مى بـرد و عمر انسان را زياد مى كند.

امام رضا عليه السلام فرمود: كسى كه تكه سفالى را ازحماّم بردارد وبا آن بدنش را خارش دهد ودچار بيمارى پيسى شود، نبايد جزخودش را سرزنش كند وهركس از آبى كـه درآن شتشو كرده اند، شستشو وغسل كند ودچار مرض جذام شود، جزخودش را سرزنش نكند.

على عليه السلام فرمود: خانه هاى خود را از تارهاى عنكبوت پاك كنيد، زيرا واگذاشتن آنها در خانه، تنگدستى مى آورد.

پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: حريم خانه هاى خودتان را جاروكنيد وهمانند يهوديان نباشيد.

امام صادق عليه السلام فرمود: ظرف هايتان را بدون سرپوش نگذاريد، چـون وقـتى ظرفى پوشـانده نشـود، شيطان (ميكرب) در آن آب دهان مى ريزد و هرچه بخواهد از آنچه در آن است برمى دارد.

امام صادق عليه السلام در مورد آيه اى كه مى گويد: «زينت خود را در مسجد همراه داشته باشيد»، فـرمــود: منظور شانه كردن است، زيرا شانه كردن، روزى را به طرف انسان مى كشاند، مـو را زيبا مى كند، نياز را برطرف مى سازد،قدرت را زياد مى كند،و جلوى بلغم را مى گيرد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: مسواك كردن دوازده فايده دارد:
1ـ دهـان را پاكـيزه مى كـند.
2ـ موجب خشنودى پروردگار مى شود.
3ـ دندانها را سفـيد مى كـند.
4ـ مانع پوسيدگى دندان مى شود.
5ـ بلغـم را كـم مى كـند.
6ـ غـذا را لذيذ مى سازد.
7ـ حسنات را دوبرابر مى كـند.
8ـ با آن به سنت پيامبر عمل مى شود.
9ـ ملائكه نزد او حاضر مى شوند.
10ـ لـثه را محـكم مى كـند.
11ـ از گذرگاه مسواك (دهان) قرآن عبور مى كند.
12ـ دو ركعت نماز با مسواك پيش خدا محبوبتر است از هفتاد ركعت نماز بدون مسواك.

راوى مى گويد: امام هفتم را ديدم هنگامى كه قبل از غذا دستها را مى شست، با دستمال آنها را خشك نمى كرد و هنگامى كه بعد از غذا آنها را مى شست با دستمال پاك مى كرد.

على عليه السلام فرمود: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله بما فرمان دادكه چهار چيز دفن گردد: مـو، دندان، ناخن، و خـون

امام صادق عليه السلام فرمود: كوتاه كردن ناخنها و گرفتن سبيل در هر جمعه انسـان را از جـذام ايمن مى گـرداند.

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: از قسمت ترك خورده و طرف دستگيره ظرف، آب نخوريد، زيرا شيطان (ميكرب) روى دستگيره و قسمت شكافته مستقر مى شود.

امام صادق عليه السلام فرمود: جبرئيل عليه السلام دستور مسواك و خلال و حجامت را بـراى پيـامبر خــدا صلي الله عليه و آلهآورد.

امام صادق عليه السلام در سفارشى به شخصى فرمود: آب كم بنوش زيرا هر دردى را استمرار مى بخشد، و تا آنجا كه بدن تو تحمل درد دارد از دارو بپرهيز.

امام موسى بن جعفر عليهماالسلاممى فرمايد: از مراجعه به پزشك تا زمانى كه توان تحمل داريد بپرهيزيد، زيرا پيش طبيب رفتن همانند (تعمير) ساختمان است كه مقدار كم آن به زياد آن منتهى مى شود.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه احساس گرسنگى كردى بخور و هنوز كه اشتها دارى از خوردن دست بكش.

اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام به امام حسن عليه السلامفرمود: اى فرزندم! آيا چهار نكته به تو بياموزم تا با مراعات آنها از طب و طبابت بى نياز شوى؟ عرض كرد: بلى اى اميرمؤمنان. فرمود: بر غذا ننشين مگر اينكه گرسنه باشى، و از غذا خوردن برنخيز مگر زمانى كه هنوز ميل به غذا دارى، جويدن غذا را خوب و كامل انجام بده، و قبل از خواب به دستشويى برو، اگر اينها را انجام دهى از طب بى نياز خواهى شد.

مرحوم شيخ مفيد گويد: روايت شده است كه: نشستن بر سر سفـره را طـولانى كنيد، زيرا اين اوقات از عمر شما به حساب نمى آيد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمـود: معده جايگاه همه دردهاست و پرهيز اساس همه دواهاست، هر نفسى را به هرچه عادت داده اى به او بده.

امام صادق عليه السلام فرمود: خـوردن در حـال سـيرى موجب مرض پيسى خواهد شد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند از پرخورى بيزار است. و فرمود: انسان ناچار بايد غذا بخورد تا سرپا باشد، پس هنگامى كه شخصى غذا مى خورد يك سوم شكم را براى غذا در نظر بگيرد ويك سوم آنرا براى آشاميدنيها نگهدارد و يك سوم آنرا هم براى نفس كشيدن خالى بگذارد. و بعد فرمود: همانند خوكها كه براى ذبح چاق مى شوند، شما چاق نشويد.

امام صادق عليه السلام فرمود: چهار چيز سبب پيرى زودرس است: خوردن گوشت خوك، نشستن برجاى نمناك، بـالا رفـتن از پـلّه و آميزش بـا پيرزن.

امام صادق عليه السلام فرمود: انواع حبوبات و ميوجات و سبزيجات كه از زمين مى رويد كه براى بدن و تقويت انسان مفيد باشد، حلال است وآنچه براى بدن مضرّ باشد حرام است، مگر درحال ناچارى...

امام صادق عليه السلام فرمود: كم خورى در همه حال و پيش همه ملتها پسـنديـده اسـت، زيرا مصلحت درون و برون انسان در آن است.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه كـم بخورد، حساب و كتاب او نيز كم و آسان خـواهد بود.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اگر خداوند صلاح و رستگارى بنده اى را بخواهد، به او الهـام مى كـند كه: كم سخن گويد، كم بخورد و كم بخوابد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خود را بطور كامل سير نكنيد، زيرا نور معرفت در قلبهاى شما خاموش مى گردد.

على عليه السلام فرمود: كم خورى، كرامت انسان را بيشتر و تندرستى اش را طولانى تر مى سازد.

امام صادق عليه السلام به ابو بصير فرمود: شكم از خوردن طغيان مى كند، و نزديكترين حالات انسان به خدا هنگامى است كه شكمش سبك باشد و منفورترين حالت انسان نزد خدا وقتى است كه شكمش پُر باشد.

على عليه السلام فرمود: كم خـورى از پاكدامنى است و پُرخـورى از اسـراف است .

امام صادق عليه السلام فرمود: ريشه همه بيمارى ها و دردها پرخورى است، جز تب كردن كه گاهى بى سبب به انسان مى رسد.

پيامبر اكرم فرمود: از پرخورى بپرهـيزيد، چون بـدن را تباه مى كند، بيمارى پديد مى آورد و سست كننده از عبادت است.

امام صادق عليه السلام فرمود: تباهى بدن در پرخورى است، تباهى زراعت در اثر ارتكاب گناهان است، و تباهى شناخت در درود نفرستادن بر بهترين انسانها يعنى پيامبر است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند عزيز وجليل شب معراج فرمود: اى احمد! نسبت به دنيا واهل آن خشمگين باش، و آخرت واهلش را دوست بدار. پيامبر گفت: پروردگار! اهل دنيا واهل آخرت كيانند؟ خداوند فرمود: اهـل دنيا كسى است كه پُرخور، پُرخنده، پُرخواب و پُرخشـم باشد...

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: من هرگز پُرخورى نكردم. گفته شد چرا؟ فرمود: زيرا هر لقمه اى را كه به طرف دهانم بردم نام خدا را بر آن خواندم.